Herbert Hoover og kreppan mikla

Herbert Hoover var forseti Bandaríkjanna um það leyti er kreppan mikla skall á.  Hann reyndi að grípa til ráðstafana til að stöðva ferlið en allar tilraunir hans báru engan árangur. 

Sumir segja að Hoover hafi alls ekki séð kreppuna fyrir.  Sagt er að Hoover hafi sagt að lausn kreppunnar væri rétt handan við hornið, en hann gleymdi að tilgreina hvaða horn hann átti við.  Í dag sjáum við Geir Hilmar Haarde hrópa að það sé ekki kreppa, bara smá lægð.  Staðreyndin er hins vegar sú að það þarf ekki mikið til að íslensku bankarnir lendi í miklum erfiðleikum, og eiginfjárstaða þeirra fari undir leyfileg mörk.

Sagan endurtekur sig, og það má segja að hið mikla velsældarskeið sem ríkt hefur frá lokum seinni heimstyrjaldar hafi hlotið að taka enda.  Ég hef verið að búast við kreppunni lengi, - ég hélt þó að hún myndi koma aðeins síðar, e.t.v. þegar ég sjálf væri komin á gamalsaldur.  

En þetta er raunveruleg kreppa.  Ekki leikur, ekki brandari, heldur staðreynd. 

Nihilismi fæðir af sér stalínisma og fasisma

Nihilisminn í Rússlandi á 19.öldinni og skoðanir intellígentsíunnar rússnesku sem taldi m.a. Lenín, Stalín og Trotský fæddu á endanum af sér stalinisma.  Það er ekki hægt að horfa fram hjá því að stjórnskipulag trúleysisins fékk að njóta sín í Sovétríkjunum sálugu þar sem kirkjum var breytt í almenningssalerni og börn kristinna foreldra fengu ekki að fara í háskóla.

Stalinisminn leiddi til hruns landbúnaðarins í Sovétríkjunum, andlegrar örbirgðar, hungursneyðar og dauða um 30 milljóna manna.  Börn voru handtekin fyrir að hjóla á ljósastaura og send í þrælkunarbúðir.

Á sama tíma og Stalín var að útrýma millistéttinni í Rússlandi, sat Hitler önnum kafinn í Berlin við að flokka fólk niður skv. þeirri niðurstöðu þróunarkenningarinnar að hinir sterku eigi að lifa af.  Allir sem voru veikburða eins og fatlaðir, einhverfir, geðsjúkir, samkynhneigðir, voru merktir með stjörnu og sendir til Buchenwald eða Auswitsch.  Þessi flokkun mannfólksins niður í erfðafræðilega sigurvegara og erfðafræðilega tapara var engin tilviljun.  Lestarferðirnar til Buchenwald voru vandlega skipulagðar.  Allt studdist þetta við vísindi kynstofnafræðinnar sem Hitler kom á laggirnar.

Þetta er kannski grófasta dæmið um það hvernig er hægt að misnota vísindin í þágu glórulauss valdabrjálæðis.   Hitler og Stalín voru ofstækismenn hvor á sinn hátt.  Þeir voru nihilistar eins og Bazarov, blóðlausir, valdasjúkir og úr tengslum við allar mannlegar tilfinningar.  Nihilismi fæðir þannig af sér óskapnaðinn sem er andstæða orðsins eða logosins sem er í raun hið réttláta skipulag heimsins.

 

Hinir nýju nihilistar!

Stephen Hawking hefur í gegnum tíðina byrjað á að segja nemendum sínum, að eðlisfræðin fjalli ekki um það að sanna hvort að Guð sé til eða ekki.  Þar með er hann ekki að lýsa yfir trú sinni á Guð heldur að segja að trú á Guð sé og verði alltaf trúaratriði.   Guðleysi  eða atheismi er einnig trúaratriði.

Það sem menn eins og Richard Dawkins gera hins vegar er að þeir reyna að eigna sér kenningar raunvísindanna á sama hátt og fanatískir kristnir bókstafstrúarmenn reyna einnig að skipta sér af kennslu og boðun raunvísinda.  Dawkins heldur því fram að sannir vísindamenn geti ekki verið kristinnar trúar og fanatískir kristnir bókstafstrúarmenn halda því fram að það sem stendur í biblíunni eigi að skilja eins og vísindagrein í Planetary Science and Letters, svo dæmi sé tekið.  

Þegar ég hlusta á Richard Dawkins sé ég ekki trúlausan mann, heldur mann sem er vísindatrúar og hneigist jafnvel í átt til búddisma, vegna þess að í búddisma er jú enginn Guð í hinum kristna skilningi.  Richard Dawkins er í mínum huga mjög trúaður maður.

Trúleysi er þannig í mínum huga ákveðin trú á ekkert eða nihil, eins og Turgenev lýsti í skáldsögu sinni feður og synir, þar sem hinn sálarlausi og blóðlausi Bazarov var fulltrúi hinna trúlausu.  Hans uppáhaldsiðja var að kryfja froska, enda taldi hann froska ekki hafa neina sál, - því síður eiga framhaldslíf!

Bazarov þessi dó síðan úr berklum langt fyrir aldur fram.  Var það harmdauði.  

Ég held því fram að raunverulega trúlausir menn séu einfaldlega ekki til.  Það er hins vegar hægt að trúa á ýmislegt, og gera sér ekki einu sinni grein fyrir því sjálfur, sbr. trú á markaðslögmál, peninga, kapítalisma, kommúnisma, fasisma og þar fram eftir götunum. 

 

Endist jarðhitinn að eilífu?

Það eru ekki allir sem gera sér grein fyrir því að jarðhitavirkjanir hafa takmarkaðan endingartíma.  Það er vegna þess að hraðar er dælt upp úr jörðinni, heldur en mögulegt er að jarðhitageymirinn í jörðu niðri geti endurnýjað sig.  Að þessu leyti má líkja jarðhitavirkjunum við námavinnslu. 

Nú eru komnar ansi stórar virkjanir á Hellisheiðinni.  Bæði Hellisheiðavirkjun og Nesjavallavirkjun eru að hluta til að nota sama svæði.  Nú á að bæta Bitruvirkjun við.  

Það er óvíst hversu lengi jarðhitinn á Hellisheiði og Nesjavallasvæðinu mun endast.  Það er jafnvel hugsanlegt að Nesjavallavirkjun keyri á fullum afköstum þangað til að einhvern daginn er hún bara búin í bili.  Það er að vísu hægt að hvíla jarðhitavirkjanir, á meðan geymirinn fyllist aftur, en á meðan verður að ná í orku annarsstaðar.

Það eru því gild rök fyrir því að fara alls ekki í Bitruvirkjun í dag, vegna þess að þá erum við að fækka þeim möguleikum sem við höfum hugsanlega í framtíðinni þegar Nesjavellir mögulega klárast einhvern daginn.  Auk þess gæti Bitruvirkjun flýtt fyrir dauða Nesjavallavirkjunar og einnig haft áhrif á Hellisheiðina alla.  Þessi mál þarf a.m.k. að rannsaka og kanna mun betur áður en rokið af stað í frekari virkjanir. 

Að samræma trú og vísindi!

Ég veit að ég er að hætta mér út á hálan ís, en ég verð að segja að mér gengur ágætlega að samræma trú á Guð og raunvísindi nútímans.  Eðlisfræðingurinn Stephen Hawking hefur sagt að ekkert í eðlisfræðinni hvorki sanni né afsanni tilvist Guðs.  Guð vill nefnilega að við trúum á sig,  - hann vill ekki þvinga okkur til trúar. 

Hvað varðar sköpun heimsins, þá er ég ekki í neinum vandræðum með að trúa því að Guð hafi skapað heiminn.  Það er mín persónulega trúarsannfæring.  Allt annað mál er, að til eru ýmsar vísindakenningar sem útskýra tilurð heimsins á mjög sannfærandi hátt, það er kenningin um Miklahvell, sístöðukenningin og fleiri kenningar.  Það verður að gæta þess að leyfa kenningum vísindanna að koma fram og njóta sín. Kenningar vísindanna þurfa á því að halda að vera prófaðar og reyndar innan vísindasamfélagsins, áður en þær breytast í viðurkenndar staðreyndir.  Vísindakenningarnar snúast ekki um það hvort að Guð sé til.  Það er viðfangsefni guðfræðinnar að kryfja það hvort að guð sé til og það er til mjög góð bók sem heitir: Does God exist? eftir Hans Küng. 

Þessvegna finnst mér alveg óþarfi að vera að blanda saman vísindakenningum og trúarbrögðum og ég tel reyndar að kirkjan þurfi alls ekki að óttast vísindin.  Raunvísindi heimsins munu aldrei geta sannað né afsannað tilvist Guðs.  Það er hins vegar staðreynd að mörgum bestu vísindamönnum heims hefur fundist að þeir skynjuðu návist Guðs í náttúrulögmálunum þótt að þeir gætu ekki fest hönd á guðdóminum sjálfum.

Þannig er hægt að vera raunvísindamaður og uppgötva náttúrulögmál, en trúa eða trúa ekki á tilvist Guðs.  Spurningin um Guð verður alltaf trúaratriði og þannig á það að vera.

Það er líka staðreynd að raunvísindin vita ekki eins mikið um heiminn og margir halda.  Þegar maður hefur lesið raunvísindi í langan tíma kemur að því að maður stendur einn andspænis því óþekkta í alheiminum og þá skynjar maður hvað þekking okkar mannanna nær í raun og veru skammt.  

 

 

Heimildir

Heimildir mínar um afstöðu Söru Palin til kennslu vísinda, þróunarkenningar og fleira í þeim dúr eru sérstaklega ein grein sem birtist í New York Times nýlega.  Hana er auðvelt að finna á netinu.  Auk þess eru ýmsar aðrar netheimildir.  Reyndar er í greininni í New York Times talað við prest Palins til margra ára, Riley að nafni.

En sjálfsagt er ekkert að marka New York Times enda varla málfrelsi eða skoðanafrelsi í USA frekar en á Íslandi. 

Og hver segir að Guð hafi ekki skapað heiminn?  Var einhver að halda öðru fram? 

 

Er Palin algjörlega bókstafstrúar?

Sarah Palin, varaforsetaefni McCains, er kristinnar trúar.  Spurningin er hins vegar sú hvort að hún sé algjörlega bókstafstrúar.  Fyrir um tveimur árum síðan vildi hún láta kenna sköpunarsögu Biblíunnar og "intelligent design" eins og vísindalegan sannleika í skólum í Alaska.  Þarmeð er hún fylgjandi því að kenna bandarískum börnum að lifa í fáfræði varðandi vísindalegar kenningar um sköpun heimsins.  Þar með er ég ekki að segja að ekki megi kenna sköpunarsöguna, en ég tel að hana eigi að kenna fyrst og fremst sem táknræna sögu, frásögn, en ekki sem bókstaflega vísindaritgerð um tilurð heimsins.

Palin á að hafa leitað i Gamla Testamentið eftir fyrirmyndum varðandi það hvernig hún ætti að stjórna Alaska.  Einkum á hún að hafa lesið Esterarbók.  

Einnig hefur Palin látið hafa eftir sér ummæli eitthvað í þá veru að Bandaríkjamenn séu í stórvaldastefnu sinni, blóðsúthellingum og valdabrölti að vinna verk Guðs, - og að stríðið í Írak sé Guðs vilji og þar fram eftir nótunum.   Ef stríðið í Írak er Guðs vilji, þá er það einungis til þess að hraða komu dómsdags og kalla hörmungar opinberunarbókarinnar yfir mannkynið.  En það er kannski það sem Palin vill?  Bíður Palin kannski spennt eftir efsta degi og ætlar hún kannski að framkalla harmageddon með því að bregða sér í kjarnorkustríð við Íran eða Pakistan?

Þótt ég sé kristinnar trúar, og játi mína ritningu, þá klingja hjá mér þúsund viðvörunarbjöllur við lestur þess sem Palin gerir og segir.  Hún virðist ekki byggja á djúpri guðfræði eins og Barth eða Tillich, heldur les hún sjálfsagt ekki slíkar bækur, en tekur Biblíuna hins vegar algjörlega bókstaflega.

Mér finnst fínt að það sé kristin kona í Hvíta húsinu, - en bókstafstrúarmanneskja sem afneitar allri vísindalegri þekkingu.  Ég segi nei-takk. 

Grundvöllur kirkjunnar

Pétur postuli lagði grundvöllinn að kirkju Krists, þegar hann sagði við Jesúm:  Þú ert Kristur, sonur hins lifandi Guðs.  Þannig var Pétur postuli kallaður til að vera ásamt Kristi sjálfum kletturinn og bjargið sem kirkja Krists hefur staðið á allt til þessa dags. 

Kirkja Krists þarf ekki að óttast. Því þótt hinn kristni maður gangi um dimman dal þá er Drottinn sá hirðir sem mun ekki láta neitt bresta.  Já, jafnvel þótt þeir tímar kunni að dynja yfir þegar kirkja Krists þarf að leita aftur ofan í katakomburnar, jafnvel þótt afhelgun heimsins virðist á stundum algjör, þá þarf kirkjan ekki að óttast.  Létt eru þau spor er flytja fagnaðarboðskap.  Það er gaman að segja góðar fréttir.  Og hver er meiri fagnaðarboðskapur en einmitt fagnaðarerindið um Jesúm Krist.   Ég er upprisan og lífið, sagði Kristur,- hver sem á mig trúir mun ekki deyja heldur öðlast eilíft líf.

Og þótt menn virðist stundum án Guðs, þá erum við öll Guðs börn, og kölluð til samfélags við hann með einum eða öðrum hætti.  Það samfélag við Guðdóminn krefst þess að við opnum huga okkar, leitum og biðjum.  Í bæninni iðkum og ræktum við okkar persónulega samband við Guð og hið heilaga í þessum heimi.  Í bæninni getum við fólgið allar okkar áhyggjur og allar okkar sorgir, - við getum grátið fyrir altari Guðs og okkur mun miskunnað verða og við munum huggun hljóta. 

Enginn maður er svo aumur að hann geti ekki staðið frammi fyrir meistara sínum og skapara og kallað til hans í neyð sinni.  Og Guð sem elskar okkur áður en við vissum hvernig við ættum að elska hann - hann skilur okkur aldrei eftir ein og yfirgefin.

því þú ert hjá mér,  sproti þinn og stafur hugga mig. 

Samskipti kattar og naggríss

Kötturinn Alexandra er dálítið spennt fyrir naggrísnum Gogga, en hann er samt soldið stór og hún er pínulítið hrædd við hann, sérstaklega þegar hann hvæsir á hana.  Hún vill gjarnan leika við Gogga, en Goggi er orðinn gamall og ráðsettur naggrís þannig að hann nennir ekki að leika sér.  Yfirleitt una Alexandra og Goggi þó sér saman í sátt og samlyndi enda allt í ró og spekt á heimili okkar í Erlurimanum á Selfossi.

Hin andlega vegferð

Ég er um þessar mundir að fara í allt aðrar áttir en aðalstraumurinn í samfélaginu.  Á meðan fólk flykkist til Reykjavíkur, flyt ég frá Reykjavík út á land.  Á meðan fólk sækist eftir feitum stöðum og mannvirðingum, leitast ég við að vinna óáreitt í friði og ró.  Og ég er nú orðin þeirrar skoðunar að það sem heiminn skorti sé ekki nýtt efnahagskerfi, eða nýtt álver, heldur andleg og siðfræðileg uppbygging allra manna.

Ég er alltaf að komast meira og meira á þá skoðun, að vegferð okkar hér á jörðinni eigi að vera fyrst og fremst andlegt ferðalag (A spiritual journey), og að lausnirnar á hinum miklu vandamálum sem við okkur blasa séu heimspekilegs og trúarlegs eðlis.  Þannig duga tæknilausnirnar skammt, - það þarf einfaldlega nýja sýn og nýja hugsun í veröldinni.

Við þurfum að fara aftur fyrir frönsku byltinguna, alveg aftur til miðalda til þess að ná tengslum við hinn forna trúararf.  Einnig þurfum við að skoða grundvallarforsendur lýðræðisins - búum við Íslendingar t.d. við raunverulegt lýðræði?  Einnig vaknar spurningin hvort að maðurinn sé í rauninni skynsemisvera.  Kant taldi manninn hafa siðvit, en Dostojevsky bendir á að maðurinn gerir oft það sem gengur þvert á alla skynsemi.  Öll hagfræði heimsins gerir ráð fyrir því að maðurinn sé í eðli sínu skynsamur og taki alltaf skynsamlegar ákvarðanir þegar verið er að ræða um fjármál.  Þannig skapist einhvers konar summa af fjölmörgum skynsamlegum ákvörðunum sem verði til sem mests gagns. Vandinn er bara sá að menn taka oft óskynsamlegar ákvarðanir í fjármálum, og hegða sér oft eins og sauðir sem elta næsta sauð fram af hengifluginu.

Hin furðulega hönd Adams Smiths átti síðan að gera það að verkum að sjálfkrafa yrði allt til góðs, jafnvel þótt að það væri gert af illum hvötum.  Mér skilst að í viðskiptafræði og hagfræði sé byrjað á að kenna nýnemum það, að græðgi sé góð.  Ég held að bæði Kant og Dostojevsky hefðu haft ákveðnar athugasemdir fram að færa við viðskiptafræði nútímans. Það er því fullt af ýmsum grundvallarspurningum sem þarf að ræða ef takast á að leiðrétta það feigðarflan sem mannkynið virðist vera komið af stað með.  Það er þörf fyrir einhverskonar heimspekilega og trúarlega vakningu.  Vegna þess að ætli maður að breyta heiminum, þarf maður fyrst að breyta sjálfum sér.