Alfred Wegener og landrekskenningin

Einu sinni héldu vísindamenn að jarðskorpan og meginlöndin væru alltaf á sama stað.  En um 1920 setti Alfred Wegener fram þá kenningu að einu sinni hefði verið til eitt risastór meginland Pangea sem síðan hefði byrjað að brotna upp í nokkrum þrepum fyrir um 190 til 90 milljón árum og meginlöndin hefði rekið burt frá hvort öðru þangað til þau komust í þá stöðu sem þau eru í nú.  Þessi kenning Wegeners var kölluð landrekskenningin. 

En í fyrstu trúði enginn Wegener.  Hinir vísindamennirnir sögðu:  "Hvaða kraftur getur verið svo sterkur að hann geti hreyft meginlöndin úr stað"?  Wegener gat ekki svarað þessu til fulls og þessvegna var kenning hans ennþá ósamþykkt þegar hann fór í leiðangur á Grænlandsjökul árið 1930 þar sem hann lést í óveðri.

Það var ekki fyrr en um 1960 sem menn fóru að sjá verulegar sannanir fyrir kenningu Wegeners.  Í dag telja vísindamenn að meginlöndin hreyfist um nokkra cm á ári og hafsbotnsflekarnir sömuleiðis.  Þar sem tvær meginlandsplötur rekast saman myndast fellingafjöll eins og Himalayafjallgarðurinn.  Jörðin er þannig alltaf á hreyfingu þótt sú hreyfing sé fremur hæg.  Á löngum tíma geta meginlöndin færst sundur og saman eins og gerðist þegar Pangea brotnaði upp.  

Sannanir fyrir kenningu Wegeners er m.a. að finna í jökulrákum og jökulmenjum sem finnast í öllum heimsálfum.   Einnig eru sannanir fyrir því að risaeðlur hafi farið um mörg meginlönd í einu þegar þau lágu saman og einnig finnst burkninn Glossopteris á flestum meginlandanna og kolalög gefa auk þess vísbendingar.  Endanleg sönnun kom þó ekki á fram fyrr en vísindamenn fóru að kortleggja hafsbotninn.  Þá fundu þeir úthafshryggina þar sem flekaskil eru og plöturnar færast frá hvor annarri.  Þar með var komin sönnun fyrir kenningu Wegeners.

Athugasemdir

[Emil Hannes Valgeirsson, 16.2.2008 kl. 14:10]

Já, það er merkilegt hvað stutt er síðan landrekskenningin var viðurkennd. Þegar maður var að læra um jarðfræði í skóla um og fyrir 1980 var ennþá verið að kenna að Ísland hafi risið úr sæ sem og önnur lönd, enda var landrekskenningin þá ekki komin komin í skólabækurnar. En nú vitum við betur.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 16.2.2008 kl. 16:02]

Ég held að Wegener sé einu veðurfræðingurinn sem varð úti í vondu veðr. Hann hefði alveg getað lifað fram undir þann tíma þegar kenningar hans fóru verða ofan á.

[Guðmundur Þórarinn Tulinius (IP-tala skráð) 17.2.2008 kl. 10:27]

Það var 6. januar 1912 sem Alfred Wegener kom fyrst opinberlega fram með þessa kennigu í fyrirlestri hjá Geologische Vereiningung í Frankfurt. Sama ár birti hann svo einhverjar greinar um þetta efni í þýskum vísindatímaritum, en 1915 kom út rit hans "Entstehung der Kontinente und Ozeane" sem hann endurskoaði svo þrisvar sinnum, síðast 1929.

Þýska heimskauta-rannsóknarstofan í Bremerhaven er nefnd eftir honum: "Alfred Wegener Institut fuer Polarforschung" 

Guðmundur Tulinius 

[Ágúst H Bjarnason, 17.2.2008 kl. 10:54]

Það má minna á að Wegener reisti árið 1930 steinstöpul í Garðabæ í því skyni að sýna fram á landrekskenninguna. Hjá hér.  Stöpullinn er á gatnamótum Arnarnessvegar og Hegranessvegar og blasir við þegar eyrt er yfir Arnarnesbrúna. Tvær koparplötur hafa verið festar á stöpulinn með upplýsingum um tilurð hans og landrekskenninguna.

[Greta Björg Úlfsdóttir, 19.2.2008 kl. 20:48]

Takk fyrir þennan fróðleik.

Ég man að þegar ég fór fyrst að skoða landakort sem krakki var ég einmitt oft að velta því fyrir mér hvernig mér virtust meginlöndin passa hvert við annað eins og bitar í púsluspili, það hefur þá einmitt verið um það leyti sem sannanir fyrir kenningu Wegener fóru að fást, því ég er fædd 1951.

Þó það sé nú allt annað mál þá sýnist mér eftir myndinna að dæma að maðurinn muni hafa verið bæði fjallmyndarlegur og sjarmerandi!

[Steingerður Steinarsdóttir, 20.2.2008 kl. 10:04]

Ég lærði mikið um landrekskenninguna í Leiðsöguskólanum og meðal annars það sem síðar var sýnt fram á að væri mesta firra eða að kynna landrekskenninguna á Þingvöllum og láta ferðamenn standa á eystri og vestari barmi Almannagjár og telja þeim trú um að þar með standi þeir á sitt hvoru meginlandinu.

[Guðjón Sigþór Jensson, 20.2.2008 kl. 18:47]

Smá leiðrétting:

Rit Alfred Wegeners: Die Entstehung der Kontinente und Ozeane

sem þýða mætti: Myndun heimsálfa og úthafa kom fyrst út 1915. Þá töldu flestir að höfundurinn væri ekki með öllum mjalla.  Önnur útgáfa kom út 5 árum síðar í Braunschweig stórlega endurbætt og mun sú útgáfa vera til á Landsbókasafni, elst rita eftir Wegener. Þessi útgáfa  er einungis 135 síður að stærð.

Nú þegar einungis 7 ár eru þangað til að 100 ár eru liðin frá því að þetta merka rit kom fyrst upp og olli gjörbreytingu  í jarðfræðirannsóknum þá mætti undirbúa veglega hátíð af því tilefni og til heiðurs Alfred Wegener. Hann var mjög mikið á ferðinni hér á landi og m.a. var hann orðinn mjög mikill vinur íselnska hestsins. Því er óskandi að þeir jarðvísindamenn sem leggja áherslu á sögu verði búnir að draga saman mikinn fróðleik um þennan merka vísindamann og að veglegt afmælisrit verði gefið út af því tilefni.

Það sem Steingerður hefur fram að færa þá kannast eg líka við þetta, einnig úr Leiðsöguskólanum. Nú vitum við betur: austan Þingvallavatns er svonefndur Hreppafleki, smáplatamilli Ameríku og Evrópu og hefur nýverið ritað um þetta mál í Náttúrufræðinginn ef eg man rétt.

Bestu kveðjur

Mosi - alias