20.11.2007 | 21:34
Loma Prieta jaršskjįlftinn viš San Fransisco 1989 og fleira um jaršskjįlfta
Žann 17.október 1989 kom nokkuš stór jaršskjįlfti viš Loma Prieta og hafši hann talsverš įhrif ķ San Fransiscoborg. Žaš kom žó ķ ljós aš timburhśs, ef žau voru vel byggš, stóšu sig betur ķ jaršskjįlftanum heldur en steyptar byggingar. Vegir hins vegar fóru illa śt śr žessum jaršskjįlfta sem įtti rętur sķnar aš rekja til hins grķšarstóra San Andreas misgengis.
Um 30.000 jaršskjįlftar sem menn finna fyrir verša į įri hverju ķ veröldinni. Af žeim eru einungis um 75 stórir skjįlftar. Stęrsti skjįlfti sem oršiš hefur sķšan aš skrįningar hófust var hugsanlega ķ Shensi, Kķna įriš 1556. Žį fórust um 830.000 manns. Sķšan aš męlingar hófust hefur stęrsti skjįlftinn męlst 8,5 - 8,6 į Richter og varš hann ķ sušurhluta Chile įriš 1960.
Ķ jaršskjįlfta bylgjast jöršin og P-bylgur og S-bylgjur berast frį upptökum skjįlfta (epicenter) śt ķ allar įttir. Eftir žvķ sem jaršskjįlftinn er fjęr, verša įhrifin minni. Jaršskjįlftar į Ķslandi eru yfirleitt frekar grunnir mišaš viš jaršskjįlfta t.d. ķ Japan. Ķslensku skjįlftarnir verša žvķ aš öllu jöfnu ekki eins stórir eins og skjįlftar sem eiga sér rętur mjög djśpt ķ jaršskorpunni eša ķ trogum žar sem śthafsskorpa fer undir meginlandsskorpu.
Ķsland er samansett śr nokkrum flekum sem eru į sķfelldri hreyfingu. Landiš glišnar um u.ž.b. 2 cm į įri, en glišnunin er ekki samfelld heldur į hśn sér staš ķ hrinum. Spenna byggist upp ķ jaršskorpunni og ef bergiš er mjög sterkt, hrekkur žaš ķ jaršskjįlfta. Žvķ veikara og deigara sem bergiš er, žvķ minni lķkur eru į stórum skjįlftum.
Sum svęši į landinu eru virk skjįlftasvęši, önnur ekki. Ķsland er eftir sem įšur eldfjallaeyja į heitum reit og žvķ getur įhrifa jaršhręringa og eldsumbrota gętt vķša um land žótt ekki verši jaršhręringar nema į virkum svęšum.
Bęta viš athugasemd [Innskrįning]
Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.